Tháp Chăm Hòa Lai được đánh giá là một trong những di tích cổ nhất và đẹp nhất còn tồn tại của vương quốc Chămpa.
Tháp Hòa Lai – vẻ đẹp xuyên thời gian
Cụm tháp Hòa Lai Ninh Thuận nằm sát quốc lộ 1A, cách Phan Rang – Tháp Chàm 15 km về phía Bắc. Đây là cụm tháp được xây dựng từ thế kỷ thứ IX, nguyên khởi có 3 tháp: Tháp Bắc, Tháp Giữa và Tháp Nam, một bờ thành và lò gạch. Tháp Giữa xây dở dang nên hiện nay chỉ còn nền tháp. Cụm tháp Hòa Lai là một quần thể rất có giá trị về kiến trúc và điêu khắc của người Chăm, cũng do đó Hòa Lai được đặt tên mở đầu một phong cách kiến trúc Chăm: phong cách Hòa Lai. Đây là một địa điểm tham quan quen thuộc khi đến du lịch Ninh Thuận bởi giá trị nghệ thuật, văn hóa và lịch sử mà nơi này mang lại.
Tháp được xây dựng ở thế kỷ 9, nằm trên vùng đất cao nhất của một cánh đồng lớn.
Tháp Bắc cao, được xây bằng gạch, mặt tường gạch chạm khắc hoa văn mặt chim, thú huyền thoại, lá hoa… rất tinh xảo. Ở hướng Đông tháp có một cửa vào, 3 hướng còn lại chỉ là cửa giả. Vào trong tháp xây dựng gạch nhỏ dần lên, có các ô hình tam giác để gắn đèn khi cúng tế. Tháp Nam cao hơn, cũng được xây bằng gạch, mặt tường gạch chạm khắc hoa văn nhưng ở dạng đang phác thảo.
Cho tới thể kỷ 19, nơi đây từng có ba tòa tháp, nhưng ngày nay chỉ còn hai tháp Bắc và Nam còn đứng vững.
Tháp Bắc có 4 trụ bổ tường, mỗi trụ được trang trí rất đẹp, phía dưới các trụ còn thể hiện những mảng điêu khắc đẹp và hình tượng chim Garuda giang rộng cánh. Trên mỗi đầu các trụ bổ của các mái chìa có các diềm mũ để trang hoàng. Các cửa giả được trang trí với những vòng cung và những hình người được thể hiện trong tư thế ngồi. Hình thức trang trí ở tháp Nam đơn giản hơn, cũng có 4 trụ bổ tường với những đường nét bên dưới và những diềm mũ với các hoa văn trang trí ở mái chìa, các cửa giả được trang trí vòng cung lớn nhưng không tỉ mỉ như tháp Bắc. Tháp có 3 tầng mái, mỗi tầng có một hốc giả trang trí bởi các vòng cung. Các tháp này sau một thời gian dài bỏ phế, người Chăm đã không cúng bái. Nay tháp đang được trùng tu và bảo quản.
Tháp Nam là tháp lớn và còn nguyên vẹn hơn trong quần thể tháp Hòa Lai.
Toàn bộ thân tháp là một khối lập phương khoẻ nhô lên từ một phần bệ vuông và đỡ cả một hệ thống các tầng nhỏ hơn.
Năm 1986, trong khi khảo sát, Bảo tàng tỉnh đã phát hiện một linga bằng đá (sa thạch) ở khu vực Tháp. Tháp Hòa Lai là một tháp rất đẹp, đã làm say lòng bao khách đi du lịch trên đường thiên lý Bắc Nam khi ngang qua đây. Tháp Hòa Lai có giá trị về lịch sử, nghệ thuật kiến trúc và Bộ Văn hóa – Thông tin cấp bằng công nhận Di tích Lịch sử Quốc gia năm 1997.
Những năm 2006 – 2008, Tháp được đầu tư lớn để trùng tu hoàn chỉnh 2 tháp Bắc và Nam
Xem thêm:Ngất ngây vẻ đẹp của biển Kỳ Co – Nhơn Lý
My Thái ( Sưu tầm)
